Aan boord van schepen of instellingen van de Koninklijke Marine, is de warme hap een van de hoogtepunten in het drukke marine leven. Naar de warme hap word met verlangen uitgekeken. De maaltijd is zeer gevarieerd. De rantsoenen die vroeger verstrekt werden waren onvoldoende om de maag van een Hollandse jongen te vullen. Het systeem van gamellelgelden was nodig om de maaltijden te verfraaien en aan te vullen. Ondanks het toch nog krappe budget werden door botteliers, koks en hofmeesters hoogstandjes verricht om tot een smakelijke maaltijd te komen. De vroege vogels die op maandagochtend de haven of marine kazerne betraden, werden getrakteerd op de lucht van snert. Men was gelijk klaar wakker. Het was maandag, de dag van de snert met nasi – bami of witte rijst met goulash. Maar de hoofdzaak was snert. Een traditie bij de Koninklijke Marine. De samenstelling : men trekt bouillon van een varkensvlees of hamschijven, zwoerd, erwten, prei en andere groenten. De dan verkregen soep word rijkelijk voorzien van dobbelsteentjes spek en werd snert met drijfijs genoemd. Ook word er ’s maandags de bekende bruine bonensoep geserveerd. De woensdag is een feestdag bij de Marine, de dag van de rijsttafel. De doordringende geur van gebakken kroepoek, ragout, sajoer lodeh en diverse sambals hing op en in het schip of de instelling. De sambals waren te verdelen in drie groepen: rauwe sambal, sambal goreng en sambal boeboeks. Vergaderingen of afspraken werden verzet, speciaal voor de rijsttafel. Oudgedienden of werfianen kwamen regelmatig bij de oude Zuiderkruis een hapje ophalen en stonden zelfs in de rij met potjes en pannetjes (gamellen). Deze rijsttafel is ook traditie bij bezoek van prominenten of grote vergaderingen.
Ingrediënten Mihoen met pindasaus
De donderdag was ingeruimd voor de Hollandse of Zeeuwse rijsttafel. Dat was voor de botteliers, koks en hofmeesters – naast de woensdag – de topdag. Zij hadden dan de mogelijkheid om hun vakkennis ten toon te spreiden. De Hollandse of Zeeuwse rijsttafel was een uitgebreide maaltijd bestaande uit rijst, gekookte aardappelen, bruine bonen of grauwe erwten (raasdonders), veel sla, tomaat, augurken, komkommers, speklap en spekvet met kaantjes . De Chef d Équipage bij de Marine word Kaan genoemd, vandaar die associatie met de naam schipper voor kaantjes. Wat vooral niet vergeten mag worden, waren de uitjes. gebakken en rauwe uitjes. Daarnaast natuurlijk sambal en piccalilly. Door de toeloop van buitenstaanders werd de maaltijd vaak verzet en/of aangepast. Bij deze maaltijd waren de seizoensgebonden artikelen belangrijk.
Wat ook traditie van het zuiverste water was, was het proefbordje. Dit was een begrip voor iedere marineman. Het bestond uit het voorproeven van de maaltijd door de Commandant, de Eerste Officier en de Arts. Deze ceremonie werd verzorgd door de chef-kok. De menulijst bij de Marine staat vast op hoofdlijnen, alleen het toebehoren verschilde vaak. Op de donderdag (Hollandse of Zeeuwse rijsttafel) was de stamppot, zuurkool met worst een favoriete maaltijd. Of de oranje rats, stamppot wortelen en uien en stamppot boerenkool met worst(leuning) of gehaktbal uit blik. In de jaren vijftig was in het menu, de vrijdag gereserveerd voor de Rooms Katholieke bemanningsleden. Die mochten toen op vrijdag geen vlees eten, dus was het vis! Gekookte of gebakken aardappelen met wortelen en doperwten (punten en strepen). Oud Marineofficieren aten vaak bij of na afloop van samenkomsten, het zogenaamde zeven gangen menu. Dat bestond uit stokvis, rijst, stroop, bonen, gekookte aardappelen en uien of augurken, soms sla. De avondmaaltijd (theewater) was karig en bestond uit brood, smeerkaas, jam, muisjes gekleurd (technicolor), sardines en hagelslag gewoon. Vaak werd er een schijf gebakken bloedworst met een schijf appel er op als aanvulling geserveerd. Ook kwam er af en toe gebakken marinier op tafel. Dat was een gerecht dat bestond uit gebakken cornedbeef, uien en sambal. Vaak bestond het echter uit blokjes gesneden boterhamworst . Binnen het korps mariniers was men niet gecharmeerd ten aanzien van de benaming gebakken marinier. De smeerpastei uit blik werd amper gegeten op brood, maar werd wel vermengd met uien, mayonaise, paprika, chilisaus, gesneden komkommer en opgediend op schalen, gegarneerd met sla, tomaten en ei. De Duitse aardappel was een delicatesse en een favoriete hap bij de mijnendienst en de witte vloot (Hydrografische Dienst). De samenstelling van de Duitse aardappel bestond uit gebakken aardappelen, spek, ham en uien. Het werd veel gegeten bij veeg- en dregwerkzaamheden van de Mijnendienst die in de avond of nacht plaatsvonden. Wekelijks werd het afgewisseld met rijst en kippenlevertjes. Bij de mijnendienst was het Baks zeuntje ook een begrip. Het was meestal de jongste matroos en hij diende zorg te dragen voor de maaltijd aan de bak of klas. Dat hield in: tafeldekken, onderhoud van het kommaliewant (bestek en servies) Het serviesgoed was herkenbaar aan kleuren. Het commandant servies was wit met een groene rand. Het bestek van de Commandant was van zilver en de couverts waren heel uitgebreid van messenleggers, visbestek. Dat van de overige bemanningsleden was wit met een blauwe rand, vroeger bij de officieren met een paarse rand en van de onderofficieren wit met een blauwe rand en dat van de korporaals en manschappen was gewoon wit. Het bestek was van roestvast staal en bestond uit grote messen, lepels en vorken en klein dessertbestek. De glazen bestonden uit klein wijnglas, groot wijnglas, bourgogneglas, jeneverglaasjes, cognacglazen, tafel water glazen en limonade glazen. De koffie werd gezet in een percolator. Er werd gebruik gemaakt van een soort zak in een ring om koffie te zetten boven een koffieketel. De tijden zijn veranderd, maar de zorg voor de voeding, de warme hap, zal bij de Koninklijke Marine altijd een hoogtepunt blijven.
JAN RIJKS
Als Hofmeester in 1966 bij de koninklijke marine gaan werken en na 1976 als Onder Officier als Chef-Bottelier, Chef-kok, Slager en Bakker gefunctioneerd in alle vakken van de huidige Logistieke Dienst Verzorging (LDV) .Laatste functie onderwijsontwikkelaar op de Logistieke School te Amsterdam en de Commissariaatschool te Brugge België.
Dit is nostalgie ! Ik hebhet stukje al twee keer gelezen en er komt steedsmeer aan herinneringen boven.
D. R. Eekhoudt. Oud marinier in
Geachte Heer Eekhoudt
Bedankt voor uw reactie. Wilt u meer over mij te weten komen dan https://jan1rijks.wordpress.com daar vindt u mijn carrière binnen de KM. Ik voeg nog steeds recepten toe aan de recepten pagina
groet jan rijks vanuit een warm Benidorm
leuk om terug de beleven adj kok louer
Hallo
Bedankt voor je reactie. Hebben wij niet samen in Brugge gezeten?
Ik overwinter nu in Benidorm! Alweer 17 jaar weg bij de KM.
Groet Jan
Hallo Jan,
Bij toeval kwam ik op deze site.
Ik heb als dienstplichtige samen met jou gevaren op de Hr.Ms. Groningen en zat als Hofmeester 3ZM in het zelfde team met KPL Bouwens, Toni Merkelbach en Alex Boucher(de jongste aan boord)en…..Jan Rijks uit de Kinkerbuurt.
Mooie tijd gehad in Zuid Engeland(FOST) en de West natuurlijk.
Complimenten voor je verzorgde website en mooie recepten.
Hartelijke groeten,
Martin van der Burg
Leuk om te horen dat je het hebt gevonden was al lang naar je op zoek maae wist je naam niet meer.
Tony Merkelbach zit op facebook en is hotemetoot in Almere of Lelystad. Ik zit nu in Benidorm
Via Facebook deze site tegen gekomen.
Mijn man zat ook bij de marine, nu mag ik z.s.m een Zeeuwse rijsttafel maken!
Erg leuk deze weblog met recepten!
Bedankt voor uw reactie. Er is ook een website over mijn marine loopbaan op http://jan1rijks.wordpress.com en één over het 65plusgat waar ik secretaris van ben kijk op https://65plusgat.wordpress.com/
Vanuit Benidorm Spanje
Jan rijks
Geweldig allemaal deze recepten, ik ben van 1960 tot 1996 bij de KM geweest, heb ontzettend genoten van de blauwe hap die door onze kunstenaars koks werden
gepresenteerd, in Nieuw Guinea met Hr.Ms. Friesland met Kpl Phil en daarna overal waar ik ook maar geplaatst was….heel lang op MVK Valkenburg… en de geweldige maaltijden die wij meekregen op lange vluchten.
Hulde voor onze koks.
Een ding zou ik nog willen vragen…. in Amsterdam, tijdens mijn opleidingen bij de
verbindingsschool kregen wij bij de rijsttafel blokjes lever met kerrie en die zagen er
groen uit maar waren (mijn smaak) overheerlijk. (het waren geen kippenlevers)
Mocht jij dit recept ook hebben, dan heeeeeeeel veel dank.
Geachte Jo
Bedankt voor je reactie.Ik heb van 1966 tot 1999 bij de KM gediend op allerlei schepen. Ik heb een recept van kalf of runderlever toegevoegd. Ik vind dar zelf nogal stug voor bij de rijsttafel daarom kippenlever. Bekijk mijn andere webpagina op http://jan1rijks.wordpress.com
super die maaltijden maar die gehaktballetjes als ik het goed heb
hoe maak je die , die waren altijd zo lekker. vr gr wim.
Kijk onder Rempeh balletjes
Leuke blog .
Leuk om te lezen. Mijn vader en opa waren allebei bij de KM. Opa is nog onderscheiden door koningin Wilhelmina. Mijn vader wordt genoemd in het boek, slag om de Javazee. Beide zijn er niet meer. Maar de Zeeuwse raasdonders wordt nog altijd bij ons gegeten. Uiteraard ook de indischerijstafel. Ze hebben jarenlang daar gewoond, oorlog en jappenkampmeegemaakt !
Helaas is mijn vader er niet meer, Nico Schmidt, zieken pa, werd hij genoemd vanwege zijn werk in de boeg, op het marineschip, maar fijn om dit te kunnen lezen en herken veel momenten in de verhalen, vooral de woensdag, de rijsttafeldag. Top om te zien en te lezen. Met vriendelijke groet, Gwendolyn Schmidt
Gisteren heb ik weer enkele recepten toegevoegd.
leuk verhaal jan heb als marinier op aruba ook genoten van de maandagse erwtensoep en bami
Bedankt voor je reactie, ik heb van 1967 tot 1969 zelf op de kazerne Suffisant op Curacao gediend en later in mijn carriere toen was ik reeds sergeant-majoor op de van Ghentkazerne. Dit kun je allemaal vinden op http://jan1rijks.wordpress.com
Mooi gedaan Jan. Veel plezier verder.
Leuk om een reactie van een oud Bottelier te krijgen, Als je geïnteresseerd bent in een boekje over de bottelier stuur even een mailtje naar j.rijks@ziggo.nl
Beste meneer Rijks,
Mijn moeder behoorde tot de eerste lichting vrouwen aanboort van Hr.Ms. Zuiderkruis en was daar hofmeester. Haar naam is Anneke Haverkamp en nadat ze trouwde met de machinist van het Zuiderkruis Paul Dorrestein heet ze nu Anneke Dorrestein. Heeft u nog foto’s uit die tijd en/ of nog contact met anderen (vrouwen) die in die periode gevaren hebben? Voor mijn moeder ben ik in ieder geval op zoek naar een van de andere MARVA’s met de roepnaam Sil.
Met vriendelijke groet,
Loes Dorrestein
Beste Loes
Ik heb af en toe alleen nog contact met De toenmalige baksmeester van de dames Elly Piek. zij zit op Facebook Google maar eens op haar naam
Ik heb maar 1 foto uit die tijd samen met een marva in de Bar manschappen
Beste meneer Rijks,
Mijn dank voor het geven van de bovenstaande gegevens. Toch de vraag of u mij misschien de foto van u samen met die MARVA zou willen scannen of fotograferen en mij via e-mail of met de post op zou willen sturen? Graag hoor ik van u en alvast bedankt voor de moeite.
Met vriendelijke groet,
Loes Dorrestein
Zo fijn om af toe die heerlijke recepten weer terug te kunnen vinden!
Beste Meike Bedankt voor je leuke reactie